De V&VN-vakgroep Casemanagers Dementie bracht recentelijk een uitgebreide en interessante nieuwsbrief naar buiten over een grote verandering die gaat plaatsvinden. De term en functie casemanager dementie (soms ook wel dementieconsulent, zorg(traject)medewerker of soortgelijke termen) gaat namelijk een verdieping krijgen in de nabije toekomst.
Omdat de vergrijzing een belangrijke rol speelt in Nederland, zullen steeds meer mensen te maken krijgen met dementie. Ruim 70 procent van de mensen met dementie woont thuis, verzorgd door één of meerdere mantelzorgers. Juist omdat meer mensen langer thuis blijven wonen, is het belangrijk dat er langdurig een vast en vertrouwd aanspreekpunt voor ze is. Momenteel is dat de casemanager dementie. Deze functie bestaat ongeveer sinds het jaar 2000, en wordt door diverse zorgmedewerkers (met diverse vooropleidingen) vervuld.
Om het werk van casemanagers dementie meer uit te werken en te professionaliseren, stelde de V&VN-Vakgroep Casemanagers Dementie het ‘Expertisegebied casemanagers dementie’ op in 2012. Een expertisegebied kunt u zien als een bepaald competentieprofiel waar de casemanagers aan moeten voldoen.
Onder andere de vergrijzing leidt tot behoefte aan verdieping
Door de vele maatschappelijke ontwikkelingen is de behoefte aan langdurige, uitgebreide ondersteuning bij dementie sterk gegroeid. Bovendien komt er steeds meer aandacht voor de ‘patient journey’: welke behoeften hebben de patiënten, hoe verloopt het proces voor hen, en hoe kan het proces zo efficiënt en volledig mogelijk worden ingezet? Vanuit deze denkwijze is meer behoefte ontstaan aan een verdieping van de inhoud van casemanagement dementie. De V&VN-Vakgroep Casemanagers Dementie heeft het initiatief genomen om, binnen het nationaal Actieplan casemanagement dementie, de inhoud van dit Expertisegebied te actualiseren. Andere partijen die aangesloten zijn bij dit Actieplan, zijn onder meer Alzheimer Nederland, ActiZ, BTN en Dementie Netwerk Nederland.
In de afgelopen jaren zijn al een aantal veranderingen doorgezet die te maken hebben met casemanagement dementie: zo wordt casemanagement sinds 2015 betaald vanuit de Zorgverzekeringswet, en is het recht op casemanagement daarmee dus vastgelegd in de basisverzekering. Hieronder leggen we u uit wat er nog meer gaat veranderen binnen het Expertisegebied. Wat u gaat lezen is gebaseerd op de informatie uit de publicatie van V&VN. Onderaan dit artikel vindt u een link naar de publicatie.
Wat gaat er veranderen (in het kort)?
Allereerst gaat de term casemanagement dementie verdwijnen, en komt daar een andere benaming voor terug: dementieverpleegkundige. In het oorspronkelijke Expertisegebied (het competentieprofiel) werd vermeld dat de casemanager bij voorkeur verpleegkundige is. Vanaf nu geldt echter dat de dementieverpleegkundige een hbo-verpleegkundige moet zijn, die bovendien een aanvullende opleiding gevolgd moet hebben. Dit is de opleiding casemanagement dementie. Dit heeft natuurlijk zo zijn invloed op mensen die momenteel werkzaam zijn als casemanager dementie, maar die een andere opleiding of ander opleidingsniveau hebben. Daarom werkt V&VN met andere partijen samen om op korte termijn een zorgvuldig overgangsplan te ontwikkelen.
Langdurige begeleiding bij dementie of het vermoeden daarvan
De dementieverpleegkundige richt zich, net zoals de casemanager dementie dat deed, op mensen met de diagnose dementie (of bij wie het vermoeden bestaat van dementie). De invulling van de zorg of begeleiding die nodig is, verschilt sterk per situatie. Sowieso is het verloop van dementie bij iedereen verschillend, maar er kunnen ook andere gebeurtenissen onverwachts plaatsvinden: zo kan de partner van de zorgvrager onverwacht overlijden, of kan er een mantelzorger uitvallen. Ook kan er een incident plaatsvinden waardoor de zorgvrager tijdelijk naar het ziekenhuis moet. Het is essentieel dat de dementieverpleegkundige de zorg met eventuele andere disciplines en betrokkenen goed afstemt, en flexibel en vakkundig reageert op eventuele onvoorziene ontwikkelingen.
Voor de dementieverpleegkundige staat de hulpvraag van zowel de cliënt als de mantelzorger centraal. Er wordt niet alleen ondersteuning, begeleiding en behandeling geboden zoals dat verwacht mag worden, ook is de dementieverpleegkundige een belangrijke schakel tussen welzijn, behandeling en zorg. Hij of zij moet langdurig beschikbaar zijn, en deskundig zijn op het gebied van dementie en wat daarbij komt kijken.
De competenties en vaardigheden van een dementieverpleegkundige
De competenties en vaardigheden waarover een dementieverpleegkundige moet beschikken om het vak goed te kunnen uitoefenen, zijn vastgelegd in het zogenaamde CanMEDS-model. Dit staat voor Canadian Medical Education Directions for Specialists. Het model bestaat uit zeven competentiegebieden met eigen rollen:
1- zorgverlener
2- communicator
3- samenwerkingspartner
4- reflectieve EBP-professional
5- gezondheidsbevorderaar
6- organisator
7- professional en kwaliteitsbevorderaar
Voor iedere rol is vastgelegd wat er verwacht wordt van de dementieverpleegkundige, als het gaat om kennis en vaardigheden. Wij noemen per competentiegebied een aantal kenmerken en eigenschappen die belangrijk zijn.
Zorgverlener
Zoals u ziet in bovenstaande afbeelding, afkomstig van de website van V&VN, staat de rol ‘zorgverlener’ in het midden. Deze vormt namelijk het hart van het werk dat een dementieverpleegkundige doet. De andere rollen vullen elkaar aan en overlappen op sommige punten, maar versterken samen de rol van zorgverlener.
De dementieverpleegkundige dienst sowieso te voldoen aan de competentie-eisen die worden gesteld aan een hbo-verpleegkundige. Er moet voldoende kennis zijn van de ziekte dementie en alles wat daarbij komt kijken: denk aan gevolgen, gedrag, verloop en hoe dit invloed heeft op de cliënt en zijn/haar naasten. De dementieverpleegkundige moet bekend zijn met de methodes om bepaalde dementie (vroegtijdig) te signaleren, om ondersteuning te kunnen bieden in de diagnostische fase. Natuurlijk moet de verpleegkundige ook op de hoogte zijn van de werking (en mogelijke bijwerkingen) van eventueel medicijnen die gebruikt worden.
Een aantal belangrijke vaardigheden zijn:
- de dementieverpleegkundige verstrekt algemene en specifieke informatie aan de cliënt en eventuele naasten;
- de verpleegkundige grijpt in bij onder- of overprikkeling;
- de cliënt wordt gecoacht in het omgaan met onbegrip vanuit de omgeving;
- de dementieverpleegkundige gaat adequaat om met crisissituaties, waarin bijvoorbeeld een mantelzorger wegvalt of plotselinge gedragsveranderingen ontstaan.
Communicator
Dementieverpleegkundigen beheersen specifieke benaderings- en gedragsbeïnvloedingsstrategieën die soms nodig zijn bij dementie. Daarnaast stemmen ze de wijze van communiceren af op de individuele cliënt en zijn/haar omgeving, waarbij achtergrond, taalniveau en cultuur een rol kunnen spelen. Ook is hij of zij bekend met de systeemproblematiek en systeembenadering voor familie- en systeemgesprekken. In situaties van verlies en rouwverwerking kan de verpleegkundige passende ondersteuning bieden, waarbij ondersteuningsstrategieën worden ingezet.
Belangrijke vaardigheden:
- het levensverhaal en de ervaringswereld van de cliënt staan centraal;
- het werken aan een langdurige relatie waarbij de verschillende belangen van cliënt en mantelzorger(s) in het oog worden gehouden;
- alle relevante wet- en regelgeving kunnen vertalen en overbrengen naar de cliënt;
- de cliënt en mantelzorger(s) voorbereiden op de toekomst en de mogelijke ontwikkelingen;
- advies geven aan het zorgteam over de begeleiding van de cliënt, waarbij bijvoorbeeld ook de mogelijkheden van social media worden benut.
Samenwerkingspartner
De professionele dementieverpleegkundige is in staat contacten te onderhouden binnen zowel het informele als het formele netwerk. Het kan nodig zijn dat de verpleegkundige nauw samenwerkt met andere disciplines, waarbij de dementieverpleegkundige altijd de schakel is tussen de diverse hulpverleners. Binnen een systeem kunnen er verschillende meningen en inzichten zijn, waardoor het belangrijk is dat de dementieverpleegkundige objectief handelt zonder te oordelen. Hij of zij kan strategieën inzetten om netwerkcontacten aan te gaan en te onderhouden, en kent de methoden van bijvoorbeeld proactief initiëren, coördineren, regisseren en onderhandelen.
De dementieverpleegkundige:
- is in staat om op diverse niveaus samen te werken;
- houdt actief verbinding met alle betrokken partijen, om eventuele knelpunten bespreekbaar te maken en op te lossen;
- bespreekt en evalueert de zorg die is verleend multidisciplinair;
- kan advies verlenen aan betrokken partijen, zoals hulpverleners en andere ketenpartners.
Reflectieve EBP-professional
Er komen steeds nieuwe methodieken en interventies bij, vanuit alle verschillende onderdelen van de gezondheidszorg. EBP staat voor Evidence Based Practice. De dementieverpleegkundige als reflectieve EBP-professional is op de hoogte van beschikbaar bewijs vanuit wetenschappelijk onderzoek en past dit toe in het werk, maar kent natuurlijk ook de basisprincipes van het werken op EBP-basis en kan de resultaten van de onderzoeken vertalen naar de eigen beroepspraktijk.
Belangrijke vaardigheden binnen deze rol:
- zorgstandaarden en richtlijnen over dementie worden toegepast in het werk;
- waar nodig kan de verpleegkundige van richtlijnen afwijken, als dat in het belang is van de cliënt;
- het onderzoek naar (casemanagement) bij dementie wordt gestimuleerd;
- de dementieverpleegkundige kan omgaan met ethische kwesties binnen de situatie;
- de verpleegkundige formuleert eigen leerdoelen;
- er wordt ten minste zes keer per jaar deelgenomen aan intervisie met andere dementie-verpleegkundigen.
Gezondheidsbevorderaar
Voor dementie is helaas nog geen genezing. Ook het voorkomen van de ziekte is tot op heden niet mogelijk. Wel is het mogelijk om de gevolgen van dementie positief te beïnvloeden, bijvoorbeeld door een gezonde leefstijl aan te houden. De dementieverpleegkundige als gezondheidsbevorderaar weet welke vormen van dementie er zijn en hoe deze zich uiten. Daarnaast kent hij/zij de methodes die worden ingezet om de leervermogens en eigen capaciteiten bij mensen met dementie te stimuleren. De verpleegkundige is op de hoogte van preventieprogramma’s en activiteiten, en kan daarbij kosten/baten-afwegingen maken.
Belangrijke vaardigheden voor de dementieverpleegkundige als gezondheidsbevorderaar:
- hij of zij kan voorlichting geven met behulp van ontwikkeld voorlichtingsmateriaal;
- hij of zij participeert in projecten voor een dementievriendelijke samenleving, maar bijvoorbeeld ook in een Alzheimercafé of soortgelijke initiatieven;
- het centraal stellen van de kwaliteit van het leven op verschillende vlakken, waarbij de gezondheid en veiligheid van cliënt en mantelzorger prioriteit hebben
- stimuleert contact met lotgenoten
- biedt scholing aan mantelzorgers en professionals
Organisator
De dementieverpleegkundigen gaan een belangrijke rol spelen in het vormgeven van hun werk en het bevorderen van de samenwerking met de diverse disciplines. Een rol als onafhankelijk organisator is dus hard nodig. De verpleegkundige zal op de hoogte zijn van de organisatiemodellen en principes op verschillende niveaus. Hij of zij heeft ook kennis van hoe de functie casemanager dementie zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld, evenals de ontwikkelingen binnen dementiezorg. Naast de nodige communicatieve vaardigheden die nodig zijn voor het onderhouden van de samenwerking, is de dementieverpleegkundige ook op de hoogte van de diverse procedures, mogelijkheden, regelingen en financieringswijzen binnen de Wmo, Zvw en de Wlz. Met deze kennis moet de best mogelijke zorg- en hulpverlening worden georganiseerd.
De dementieverpleegkundige kan:
- de activiteiten op het gebied van behandeling, zorg en welzijn inrichten en bijsturen in overleg met alle betrokkenen
- bijdragen aan de ontwikkeling van casemanagement dementie;
- hiaten in de zorg signaleren en die bespreken met de verantwoordelijken (zoals de gemeente, beleidsmakers, verzekeraars etc.);
- de eigen onafhankelijkheid vormgeven en bewaken, waarbij het belang van de cliënt centraal wordt gesteld.
Professional en kwaliteitsbevorderaar
Dementieverpleegkundigen gaan bijdragen aan het opstellen en onderhouden van de professionele standaard voor hun vak, om de kwaliteit van zorg te blijven verbeteren. Om dit te bereiken moeten methodieken worden ingezet om de kwaliteit van casemanagement dementie te bewaken en te borgen. Ook het kwaliteitsmodel van de eigen organisatie moet bekend zijn bij de verpleegkundige. Daarnaast moet de dementieverpleegkundige voldoende kennis hebben van de wettelijke kaders, waaronder de WGBO, BOPZ, Wet Zorg en Dwang, Wet BIG en rechtsbescherming.
Vaardigheden:
- de dementieverpleegkundige maakt zorgvuldige afwegingen als er sprake is van vrijheidsbeperkende en andere moreel-ethische maatregelen, en is ook in staat daarover te adviseren met de mogelijke consequenties in het achterhoofd;
- de verpleegkundige is creatief en is in staat om out of the box te denken, met name in ingewikkelde situaties;
- hij of zij draagt bij aan de ontwikkeling van het vak en de bijbehorende zorgstandaarden en richtlijnen
- hij of zij verzorgt (en/of neemt deel aan) trainingen, cursussen, congressen en gastcolleges.
Wat betekent dit alles (op korte termijn) voor cliënten?
De herziening van het Expertisegebied dementieverpleegkundige betekent dat mensen met dementie en hun mantelzorgers steeds meer centraal komen te staan. Het zal een aantal jaren gaan duren voordat de volledige overgang naar de nieuwe invulling is gemaakt. Alle betrokken partijen (denk aan zorgverzekeraars, gemeenten, werkgevers, opleiders en beleidmakers) moeten tenslotte tot overeenstemming komen over de nieuwe doelen die deze herziening met zich meebrengt. Bestaande casemanagers krijgen op deze manier de tijd om zich verder te ontwikkelen, als zij nog niet de opleiding hbo-verpleegkunde hebben gevolgd met de bijbehorende module casemanagement dementie.
Het Expertisegebied dementieverpleegkundige zal steeds verder geprofessionaliseerd en gepositioneerd worden, waarbij het doel is om de kwaliteit van zorg en leven voor mensen met dementie zo hoog mogelijk te houden. De centrale rol die de dementieverpleegkundige nog verder zal gaan spelen, zal ervoor zorgen dat het groeiende aantal mensen met dementie steeds langer en kwalitatief hoogwaardiger thuis kan blijven wonen.
Uiteraard bevat de publicatie die door V&VN naar buiten is gebracht, nog veel meer diepgaande informatie over de inhoud van het Expertisegebied Dementieverpleegkundige. Wij verwijzen u dan ook graag door naar het pdf-bestand.
