Kun je de ziekte van Alzheimer hebben zonder er last van te ondervinden? Daar lijkt het wel op. Wetenschappers uit de Verhaagen Groep van het Nederlandse Herseninstituut onderzochten van maar liefst 5000 (overleden) donoren het hersenweefsel. De onderzoekers stuitten op een opmerkelijk feit: bij 12 donoren uit de Nederlandse Hersenbank vertoonde het hersenweefsel wel ziekteprocessen van Alzheimer, maar de betreffende personen hadden bij leven nergens last van gehad. Het onderzoek werd gepubliceerd in het wetenschappelijk blad Acta Neuropathol Commun.

Het archief van de Nederlandse Hersenbank is bijzonder, omdat er naast de medische geschiedenis en gegevens ook een gedetailleerd ziekteverloop van de donoren is vastgelegd. Hierdoor konden de onderzoekers een subgroep van 12 donoren vinden die wél de ziekteprocessen van Alzheimer in hun hersenen vertoonden, maar géén klachten bij leven hadden.

Uit eerder onderzoek bleek al dat bij sommige mensen de ziekte niet tot uiting komt. Om die reden doken de onderzoekers in de Nederlandse Hersenbank, waarna zij dus ook 12 van deze opmerkelijke gevallen tegenkwamen. Het onderzoek heeft tot inzichten geleid, maar het blijft toch een beetje een raadsel waarom sommige mensen geen symptomen ontwikkelen.

Zeldzaam

Luuk de Vries is één van de onderzoekers uit de Verhaagen Groep. “Het was op moleculair en cellulair niveau nog niet duidelijk wat er aan de hand is bij deze mensen. We zijn op zoek gegaan in de Hersenbank naar mensen die wel afwijkingen in het hersenweefsel hadden, maar geen cognitieve achteruitgang. Van alle donoren vonden we er 12, dus het is vrij zeldzaam. We denken dat genetica en leefstijl een belangrijke rol spelen in deze weerbaarheid, maar het exacte mechanisme is nog onbekend.” Toch vonden de onderzoekers een mogelijk verband, want de 12 “speciale hersenen” maakten naar alle waarschijnlijkheid meer metallothioneïne aan, een anti-oxidant, dan normaal het geval is.

Astrocyten

Een belangrijk verschil dat opvalt tussen Alzheimerpatiënten met en zonder symptomen zijn de astrocyten. Dit zijn cellen die de hersenen beschermen door het “afval” van de hersenen op te ruimen. Hiervoor schakelen astrocyten de hulp in van microglia: immuuncellen van de hersenen. In sommige gevallen gaan microglia té fanatiek aan het werk, waardoor ze schade aanrichten in de hersenen en ontstekingen alleen maar erger maken.

“Wat we zien in de weerbare groep is dat een microglia pathway juist minder actief is. Daarnaast zagen we dat de zogenaamde ‘unfolded protein response’, een reactie in hersencellen waardoor een verkeerd gevouwen toxisch eiwit automatisch wordt verwijderd, is aangedaan in Alzheimerpatiënten. Bij weerbare individuen is deze juist relatief normaal gebleven. Als laatst vonden we dat er mogelijk ook meer mitochondriën in de hersencellen van deze individuen zaten, wat voor een betere energieproductie zorgt”, aldus De Vries.

Vervolgonderzoek

De onderzoeksresultaten geven nieuwe inzichten, waardoor Alzheimer mogelijk beter bestreden kan worden in de toekomst. Een vervolgonderzoek zal moeten uitwijzen welke rol de verschillende chemische processen spelen in de hersenen – en hoe deze Alzheimer kunnen voorkomen. Toch blijft het volgens De Jong een ingewikkelde opgave: “Het blijft lastig om, uit menselijke data, te bepalen welk proces aan het begin staat van het ziekteproces. Dit kun je alleen aantonen door in cellen of diermodellen iets te veranderen en te kijken wat er vervolgens gebeurt. Dat is dan ook het eerste wat ons nu te doen staat.”

Auteur: redactie Zuster Jansen